बॅलन्स शीट मराठी । Balance Sheet in Marathi

नमस्कार मंडळी,

‘पैसा झाला मोठा‘च्या नवीन लेखात आपले सहर्ष स्वागत आहे.

आपल्याला कंपनीचे फन्डामेन्टल ॲनालिसिस करण्यासाठी कंपनीच्या आर्थिक बाबी तपासून बघणे गरजेचे आहे.

बॅलन्स शीट हा कंपनीच्या अभ्यासातील महत्वाचा घटक असून तीन मुख्य आर्थिक विवरणांपैकी एक आहे जे व्यवसायाचे मूल्यांकन करण्यासाठी वापरले जाते.

या लेखात आपण बॅलन्स शीट म्हणजे काय ? बॅलन्स शीट कुठे उपलब्ध असते ? बॅलन्स शीटमधून आपल्याला काय माहिती मिळते ? अशी सर्व सविस्तर माहिती घेणार आहोत.

चला तर मग सुरुवात करूया.

बॅलन्स शीट म्हणजे काय ? । What is Balance Sheet?

बॅलन्स शीट म्हणजे मराठीत ताळेबंद होय.

एखाद्या कंपणीचे बॅलन्स शीट म्हणजे असा आर्थिक दस्तऐवज कि ज्यातून आपल्याला कंपनीच्या संपत्तीची किंवा मालमत्तेची आणि दायित्वाची किंवा देणेदारीची माहिती मिळते.

बोली भाषेत आपण कंपनीच्या मालमत्तेला ,असेट (Asset )तर देणेदारीला लायबिलिटी (Liability )असे म्हणतो.

मूलभूत विश्लेषक किंवा फन्डामेन्टल ॲनालिस्ट आर्थिक गुणोत्तरांची गणना करण्यासाठी देखील बॅलन्स शीट वापरतात.

पुढे जाण्यापूर्वी आपल्याला कंपनीची मालमत्ता आणि कंपनीचे दायित्व यांची पुरेशी माहिती घेणे गरजेचे आहे.

मालमत्ता (Assets):

कंपनीची मालमत्ता म्हणजे एखाद्या व्यक्तीची संपत्ती असण्याप्रमाणे आहे.

उदा. माझ्या नावावर असणारी जागा, माझे घर, माझी गाडी, माझा बँक बॅलन्स, इ माझी संपत्ती आहे.

अगदी याचप्रमाणे कंपनीकडे असणारी स्वतःच्या मालकीची जागा , बांधकाम केलेली इमारत, वाहने, मशीन इ. म्हणजे कंपनीची मालमत्ता होय.

कंपनीच्या मालमत्तेत कंपनीकडे असणारी रोकड, बँकेतील ठेवी इ गोष्टींचा देखील समावेश होतो.

दायित्व (Liabilities):

माझ्यावर असणारे वैयक्तिक कर्जे, वाहन कर्ज, माझ्या घरावरील कर्ज इ गोष्टी म्हणजे माझी देणेदारी होय कारण कर्जाऊ घेतलेली रक्कम परत करणे माझे कर्तव्य आहे किंवा माझ्यावरील जबाबदारी आहे.

याचप्रमाणे कंपनीने आपली मालमत्ता जसे कि इमारत उभी करण्यासाठी किंवा वाहने, यंत्र-सामुग्री खरेदी करण्यासाठी घेतलेली कर्जे म्हणजे कंपनीची देणेदारी होय.

कंपनीच्या देणेदारीत कंपनीने उधार खरेदी केलेल्या गोष्टींचा देखील समावेश होत असतो.

बॅलन्स शीट कुठे मिळेल

आपल्याला कंपनीच्या वेबसाइटवर किंवा मनी कन्ट्रोल वेबसाइटवर बॅलन्स शीट मिळू शकेल.

प्रत्येक कंपनी वेगवेगळ्या प्रकारे बॅलन्स शीट जाहीर करत असते पण आपण सर्व बॅलन्स शीट मनी कन्ट्रोलवरच बघितल्यास सर्व बॅलन्स शीट सारख्याच प्रकारे उपलब्ध असतात.

कंपनीच्या नावावर क्लिक केल्यावर आपल्याला कंपनीची माहिती उपलब्ध असते त्यात आपल्याला खाली दाखवल्याप्रमाणे कंपनीचे फायनांशियल्स (Financials) बघायचे आहे.

आपल्याला पाहिजे असल्यास आपण सर्व माहिती मराठीत देखील बघू शकतो त्यासाठी आपल्याला पेजवर राइट क्लिक करून ट्रान्सलेट (Translate) पर्याय निवडायचा आहे.

आपल्याला बॅलन्स शीट सविस्तर वाचायचे असल्यास आपण उजव्या बाजूच्या बॅलन्स शीट पर्यायावर क्लिक करायचे आहे.

आपल्याला बॅलन्स शिटचे दोन प्रकार बघायला मिळतात.

१. स्टॅन्ड अलोन

स्टॅन्डअलोन म्हणजे फक्त त्या कंपनीपुरते किंवा इतर उपकंपन्या वगळून तयार केलेले बॅलन्स शीट.

२. कन्सॉलिडिटेड

कन्सॉलिडिटेड म्हणजे ती कंपनी तसेच इतर उपकंपन्या यांची माहिती एकत्र करून तयार केलेले बॅलन्स शीट.

बॅलन्स शीट कालावधी

प्रत्येक कंपनी वर्षाच्या शेवटी आपला आर्थिक अहवाल जाहीर करत असते याशिवाय कंपनी प्रत्येक तिमाहीत देखील हंगामी अहवाल जाहीर करते.

आपल्याकडे आर्थिक वर्षाची सुरुवात १ एप्रिल रोजी होते तर अखेर ३१ मार्च रोजी होतो.

अशाप्रकारे आपल्याला एक वर्षात चार हंगामी अहवाल मिळतात आणि एक वार्षिक अहवाल मिळतो.

बॅलन्स शीट | Balance Sheet Example

खाली आपल्यासोबत टाटा मोटर्स कंपनीचे बॅलन्स शीट आहे.

अशाप्रकारे वरील बॅलन्स शीटवर टाटा मोटर्स कंपनीचा मागील ५ वर्षांचा अहवाल दिला आहे.

आता आपण बॅलन्स शीटवरील सर्व गोष्टी समजून घेणार आहोत.

देणेदारी /दायित्व / लायबिलिटीझ

१. इक्विटीझ अँड लायबिलिटीझ (Equities and Liabilities)

शेअर होल्डर्स फंड म्हणजे कंपनीने शेअर मार्केटमध्ये शेअरची विक्री करून उभे केलेले भांडवल.

गुंतवणूकदार कंपनीचे शेअर्स खरेदी करतात म्हणजे कंपनीचे भागीदार होतात म्हणजे कंपनीच्या नफ्यात गुंतवणूकदारांचा देखील वाटा असतो.

गुंतवणूकदारांना त्यांचा नफा किंवा गुंतवणूक परत करणे हि कंपनीची जबाबदारी असल्याने बॅलन्स शीटमध्ये शेअर होल्डर्स फंड लायबिलिटी म्हणून दाखवला जातो.

इक्विटी शेअर कॅपिटल विभागात आपल्याला कंपनीने शेअर विक्रीतून उभे केलेले भांडवल दिसते आहे.

इक्विटी शेअर कॅपिटल जितके जास्त तितकीच कंपनीची लायबिलिटी जास्त.

इक्विटी शेअर कॅपिटल कमी होणे किंवा स्थिर असणे चांगले समजले जाते कारण त्यातुन कंपनीची गुंतवणूकदारांप्रती असणारी जबाबदारी कमी होतांना किंवा स्थिर असल्याचे समजते.

२. रिझर्व्हज अँड सरप्लस (Reserves and Surplus)

रिझर्व्हज अँड सरप्लस म्हणजे उर्वरित ठेव किंवा जास्तीची रक्कम होय.

या विभागात कंपनीने शेअर विकल्यानंतर मिळणाऱ्या शेअर प्रिमिअमचा समावेश होतो.

उदा. कोणत्याही शेअरची मूळ किंमत म्हणजे फेस व्हॅल्यू होय.

फेस व्हॅल्यू ५ रुपये ,१० रुपये असते मात्र कंपनी बाजारात शेअर आणतांना जास्तीच्या किमतीला आणते जसे कि ९० रुपये, १०० रुपये.

कंपनीला प्रति शेअर मिळणारी [(९०-५)८५ रुपये, (१००-१० )९० रुपये] अधिकची रक्कम कंपनी रिझर्व्हज अँड सरप्लसमध्ये ठेवू शकते.

आपण पैसा झाला मोठा वरील आयपीओची कोणतीही पोस्ट वाचल्यास आपल्याला शेअर प्रीमियम लगेच लक्षात येईल कारण आयपीओमध्ये फेस व्हॅल्यू आणि शेअर व्हॅल्यू दोन्ही स्पष्टपणे दिलेल्या असतात.

याशिवाय कंपनी टॅक्स आणि डिव्हिडंड दिल्यानंतर राहिलेली रक्कम या भागात दाखवते.

बॅलन्स शीटमध्ये रिझर्व्हज अँड सरप्लस आकडा वाढणे हे चांगले लक्षण आहे.

नॉनकरंट लायबिलिटी । Non-current Liability

खाली आपल्यासोबत टाटा मोटर्स कंपनीच्या बॅलन्स शीटचा दुसरा भाग आहे-

१. कंपनीची दिर्घकालीन देणेदारी.

एक वर्षापेक्षा जास्त काळासाठी असणारी कंपनीची देणेदारी या विभागात समाविष्ट केली जाते.

१. दिर्घकालीन कर्जे : या विभागात आपल्याला कंपनीने एक वर्षापेक्षा जास्त काळासाठी घेतलेली कर्जे दाखवली जातात.

२. कर : याशिवाय कंपनीने सध्या कर न भरल्यास किंवा मागील काही कर भरणे बाकी असल्यास ती देणेदारी दाखवली आहे.

३. इतर : वरील दोन्ही प्रकारात दाखवण्यात ना आलेली देणेदारी इतर भागात दाखवली जाते.

४. दिर्घकालीन तरतुदी : कंपनी आपत्ती काळात वापरण्यासाठी काही ठराविक रक्कम बाजूला ठेवत असते जेणेकरून आपत्तीच्या काळात किंवा अचानक उद्भवणाऱ्या परिस्थिती कंपनीला मदत होईल हि रक्कम दिर्घकालीन तरतुदीसाठी असणाऱ्या विभागात दाखवली जाते.

उदा. २१ डिसेंबर २०२१ रोजी रॉयल एन्फिल्ड कंपनीने २६,३०० गाड्या ब्रेक सिस्टम मध्ये बिघाड असल्याने दुरुस्तीसाठी परत बोलावल्या होत्या, अशा परिस्थितीत कंपनीला रिझर्व्ह फंडातील रक्कम किंवा दिर्घकालीन तरतुदीमधील रक्कम उपयोगी पडते.

२. अल्पकालीन देणेदारी :

कंपनीच्या देणेदारीत एका वर्षापेक्षा कमी कालावधीची देणेदारी चालू दायित्वे किंवा करंट लायबिलिटी या विभागात दाखवतात.

१. अल्पकालीन कर्जे : एक वर्षापेक्षा कमी कालावधीसाठी कंपनीने घेतलेली कर्जे.

२. व्यापारी देयके : कंपनी अनेकदा उद्योगासाठी लागणारे साहित्य, कच्चा माल उधारीत मिळवते तेव्हा पुरवठा करणाऱ्यांची देणेदारी देखील व्यापारी देयके नावाखाली दाखवली आहेत.

३. अल्पकालीन तरतुदी : कंपनी मशीनमधील बिघाड, किंवा इतर अचानक उद्भवणाऱ्या परिस्थितीसाठी जी रक्कम बाजूला ठेवते त्या रक्कमेला अल्पकालीन तरतूद विभागात दाखवले जाते.

अशाप्रकारे आपल्यास बॅलन्स शीट वाचल्याने कंपनीच्या एकूण देणेदारीचा, दायित्वाचा किंवा लायबिलिटीचा अंदाज येतो.

शेवटी कंपनीची एकूण देणेदारी दाखवली आहे.

कंपनीची लायबिलिटी जेवढी कमी तितके चांगले हे वेगळे सांगायला नको.

आता आपण बॅलन्स शीटमध्ये कंपनीच्या मालमत्तेचे विवरण कसे दिले जाते ते बघूया.

असेट /मालमत्ता/ संपत्ती । Assets

असेटपैकी पहिला असेटचा प्रकार आहे टॅंजिबल असेट आणि दुसरा प्रकार आहे नॉन-टॅंजिबल असेट.

टॅंजिबल असेट म्हणजे असे असेट ज्यांना आपण बघू शकतो, स्पर्श करू शकतो उदा. जमीन, गाडी, इमारत, मशीन इ.

नॉन-टॅंजिबल असेट म्हणजे असे असेट ज्यांना आपण बघू शकत नाही किंवा स्पर्श करू शकत नाही. उदा. सॉफ्टवेअर, तंत्रज्ञान, ब्रॅण्ड इ.

खाली टाटा मोटर्स कंपनीच्या असेटचे विवरण दाखवले आहे.

असेटचे सुद्धा दिर्घकालीन आणि अल्पकालीन असे दोन प्रकार आहेत.

दिर्घकालीन म्हणजे एक वर्षापेक्षा अधिक काळासाठी तर अल्पकालीन म्हणजे एक वर्षापेक्षा कमी कालावधीसाठीचे.

कॅपिटल वर्क इन प्रोग्रेस हा बॅलन्स शीटमधील तिसरा घटक आहे.

उदा. कंपनीच्या इमारतीचे बांधकाम किंवा एक्स्पान्शनचे काम चालू असल्यास त्यात झालेला खर्च. अर्धवट प्रक्रिया झालेला कच्चा माल इ कॅपिटल वर्क इन प्रोग्रेसमध्ये समाविष्ट होतील.

फिक्स्ड असेट /स्थावर मालमत्ता (Fixed Assets)

१. दिर्घकालीन गुंतवणूक : कंपनीने दिर्घकालीन मुदतीसाठी केलेली गुंतवणूक, कच्चा माल पुरवणाऱ्या कंपन्याना दिलेली आगाऊ रक्कम इ गोष्टींचा समावेश या विभागात केला जातो.

२. दीर्घकालीन कर्जे आणि आगाऊ : इतर मालमत्तेत कंपनीच्या ठेवींवर मिळणारे व्याज, कर्जाऊ दिलेल्या रक्कमेवर मिळणारे व्याज किंवा लाभांश इ गोष्टींचा समावेश होतो.

३. इतर : वरील दोन भागात समावेश नसणाऱ्या इतर गोष्टी.

अल्पकालीन मालमत्ता (Current Assets)

१. अल्पकालीन गुंतवणूक : कंपनीने अल्प काळासाठी केलेली गुंतवणूक किंवा एक वर्षापेक्षा कमी काळासाठी केलेली गुंतवणूक या विभागात दाखवली जाते. उदा. बँकेतील ठेवी.

२. इन्व्हेन्टरी (साठा /Inventory): इन्व्हेन्टरी म्हणजेच साठवलेला कच्चा माल, प्रक्रिया होत असलेला माल आणि प्रक्रिया पूर्ण झालेला पण विकला न गेलेला माल इ. गोष्टींचा आर्थिक अहवाल आपल्याला या विभागात बघायला मिळतो.

३. व्यापार प्राप्ती (रिसिव्हेबल/Receivable): कंपनी आपल्या विक्रेत्यांना जो माल उधार देते त्या मालाची एकूण किंमत देखील कंपनीच्या मालमत्तेत समाविष्ट केली जाते.

४. रोख रक्कम

५. कर्मचाऱ्यांना किंवा उपकंपन्यांना दिलेली अल्प मुदतीची कर्जे किंवा आगाऊ रक्कम.

६. इतर : वरील भागात समाविष्ट नसलेली संपत्ती.

शेवटी कंपनीची एकूण मालमत्ता दाखवली आहे.

कंपनीच्या बॅलन्स शीटवरून आपल्याला कंपनीच्या एकूण आर्थिक परिस्थितीचा तसेच भविष्यातील योजनांचा अंदाज बांधता येतो.

अशाप्रकारे आपण या लेखात कंपनीचे बॅलन्स शीट समजून घेतले.

शेअर मार्केट आणि फन्डामेन्टल ॲनालिसिस विषयी अशाच नवीन लेखांच्या अपडेट मिळवण्यासाठी ‘पैसा झाला मोठा’ फेसबुक पेजला लाइक करा, ‘पैसा झाला मोठा’ टेलिग्राम चॅनेल जॉईन करा, इंस्टाग्रामवर ‘पैसा झाला मोठा’ला फॉलो करा.

आपल्याला आणखी काही माहिती हवी असल्यास, किंवा शंका असल्यास आपण मला जरूर कळवा.

मी यथाअवकाश, यथाशक्ती आपल्याला मदत करण्याचा नक्की प्रयत्न करेल.

आपण आपला मौल्यवान वेळ दिला त्याबद्दल मी आभारी आहे.

धन्यवाद!!!

• फन्डामेन्टल ॲनालिसिस मराठी | Fundamental Analysis of Stocks in Marathi
• गुंतवणुक म्हणजे काय? | What is Investment in Marathi
• बॅलन्स शीट मराठी । Balance Sheet in Marathi
• प्रॉफिट-लॉस स्टेटमेन्ट । Profit and Loss Statement
• कॅश फ्लो स्टेटमेंट । Cash Flow Statement
• इपीएस म्हणजे काय ? । What is EPS in Marathi? | EPS mhanje kay?

• शेअर मार्केटचा इतिहास मराठी |Share Market in Marathi
• भारतीय शेअर मार्केटचा इतिहास मराठी । History of Indian Share Market in Marathi
• सेन्सेक्स म्हणजे काय? निफ्टी म्हणजे काय? | What is Sensex in Marathi? What is Nifty in Marathi?
• आयपीओ म्हणजे काय? मराठी | What is IPO in Marathi ?
• डिमॅट अकाउन्ट म्हणजे काय ? मराठी | What is Demat Account in Marathi?
• मुहूर्त ट्रेडींग म्हणजे काय ? | Muhurta Trading in Marathi
• शेअर्सचे विविध प्रकार | Types of Shares in Marathi
• अप्पर सर्किट लिमिट आणि लोअर सर्किट लिमिट मराठी । Upper Circuit Limit and Lower Circuit Limit in Marathi
• फेस व्हॅल्यू मराठी। दर्शनी किंमत मराठी। Face Value in Marathi
• ट्रेडींग अकाउंट मराठी | Trading Account in Marathi
• स्टॉक स्प्लिट मराठी | Stock Split in Marathi
• रिव्हर्स स्टॉक स्प्लिट मराठी | Reverse Stock Split in Marathi
• डिव्हिडंड मराठी । Dividend in Marathi
• बोनस शेअर मराठी । Bonus Share in Marathi
• गुंतवणुक म्हणजे काय? | What is Investment in Marathi